2017 yılında Oscar mükafatlarını dağıtan Sinema Sanatları ve Bilimleri Akademisi’nin lideri olarak seçilen John Bailey, bu değerli kurumun idaresini kritik bir devirde devraldı. Bailey, lider seçildiğinde Akademi’nin adaylarının neredeyse yalnızca beyazlardan oluşması eleştiriliyor, #metoo hareketiyle Hollywood’da bayan ve azınlıkların yaşadıkları tartışılıyordu. Hollywood’un aynası pozisyonunda bir kurumda çoksesliliğe yer açmanın elzem olduğu su götürmezdi. Ortalarında Robert Redford, Paul Schrader ve John Schlesinger’ın olduğu direktörlerle çalışan usta manzara direktörü Bailey ile 12 Punto TRT Senaryo Günleri’nin heyet lideri olarak geldiği İstanbul’da bir ortaya geldik. Akademi’deki değişiminden, sinemanın geleceğine ve Türkiye sinemasının Oscar’lardaki temsiline uzanan hususları konuştuk.
Kariyerinize Yeni Hollywood periyodunda bir değişim sürecinde başladınız. Akademi lideri olmanız da misal bir değişim periyoduna denk geldi. Öncelikle dijital ihtilal birçok şeyi değiştirmişti değil mi?
Evet, dijital ihtilal 20 yılda çok şeyi değiştirdi. Kurgucu olan eşim Carol (Littleton) ve meslektaşları dijital ihtilalin geldiğini biz imaj direktörlerinden çok daha evvel hissetti. Benim mensubu olduğum eski jenerasyon, yıllardır dijitalde rahatça çalışıyor. Sinema okullarından mezun olan daha genç sinemacılar selüloit sinemaya çekmek istiyor. Dijital yahut selüloit daha düzgündür üzere bir yargıda bulunmak istemem. Yalnızca ikisi çok farklı. Selüloit sinema için gerekli bir disiplin ve hazırlık süreci var. Dijital kamerada doğaçlamaya yer açılır. Bu, her vakit uygun bir şey değil. Zira ben senaryoya ve disipline inanırım; kökenlerim analogda. Lakin değişimlere açığım. Gelecek ne getirecek bilmiyorum. Sinemalar, artık salonlarda sırf dijital olarak gösteriliyor, bu âlâ. Bir yandan da biraz soğuk, fazla eksiksiz… Akademi’de üç yıl evvel yazları arşivden 35 mm sinemalar göstermeye başladık. Birçok genç izleyici geldi ve birden fazla daha evvel hiç 35 mm sinema izlememişti. Çok heyecanlandılar, farklı olduğunu hissettiler.
Marco Bellocchio ve Bela Tarr’ın ortalarında olduğu dünya sinemasının saygın isimleri Akademi’ye davet etmekten memnunluk duyduğunuzu belirttiniz. 2020 için Akademi’nin çeşitlilik gayeleri yüksek. Sizce bu, vakitle verilen kararları değiştirecek mi?
Akademi milletlerarası alanda genişledikçe, milletlerarası sinema şuurunun artacağı görüşündeyim. Carol ile bu fikre çok bağlıyız. Memleketler arası sinema kısmına verdiğimiz ehemmiyet bunun delili. Artık bu kategorinin ismi En Düzgün Yabancı Lisanda Sinema değil: En Güzel Memleketler arası Sinema ismini aldı. En Âlâ Yabancı Lisanda Sinema, hoş bir isim değildi kabul edelim; çok ayrımcı ve çok yargılayıcı geliyordu kulağa. Carol ile Fransız Yeni Dalgası’nın çocuklarıyız. Sinema okurken, Jean-Luc Godard, Federico Fellini, Michelangelo Antonioni, Claude Chabrol, François Truffaut ve Ingmar Bergman’ın sinemalarını izlerdim. Japon sinemacıları, YasujiroOzu ve Kenji Mizoguchi’yi takip ederdim. Sinema benim için bunlardı. Beni, Amerikan olmayan sinemalar çok heyecanlandırdı. Son vakitlerde Türkiye sinemasını keşfetmeye başladım mesela. Çok az bilgim vardı. Kendimi suçlamıyorum zira Türkiye, sineması ABD’de tanıtamadı.
Türk sineması Avrupa’da kıymetli şenliklerde temsil ediliyor. Lakin Atlantik ötesine geçmekte zorlanıyor üzere. Türkiye’nin Oscar adaylığına en yakın anı Nuri Bilge Ceylan’ın ‘Üç Maymun’unun birinci dokuza kalmasıydı.
Çok sert bir rekabet var. Türkiye’den direktörlerle bunu tartışmayı planlıyorum. Amerikan pazarının hassasiyetleri ve kaidelerini anlayabilmek yardımcı olabilir. Öbür yandan hem Türkiye hem de öteki ülkeler, Akademi’nin neyi beğeneceğini iddia etmeye çalışmamalı bence. Ne vakit Amerikalılar neyi sever diye bir kestirimde bulunsalar, yanılıyorlar. Bence değerli olan neyin âlâ olduğunu düşünüyorsanız ona sadık kalmak. Milletlerarası arenada görülmesi gerektiğini düşündüğünüz en dürüst, en samimi sineması seçmek. Hollywood ve ABD’de Türkiye sinemasının tanıtımını yapmak, buna dair bir şuur yaratmak da değerli bence. Sineması bilmiyorsanız, izlemezsiniz. İzlemezseniz nasıl hakkını verebilirsiniz?
Son yıllarda Akademi Ödülleri’nde öne çıkan ‘Roma’, ‘Moonlight’ ve ‘The Shape of Water’ üzere sinemaların geniş kitleleri salonlara çekmeyen lakin saygın sinemalar oldukları söylenebilir. Bu sinemalar hakkında sizin şahsî fikriniz nedir?
Carol ile mesleklerimiz boyunca daima en güzel olduğunu düşündüğümüz sinemalarda çalıştık, gişede en başarılı olacağını düşündüklerimizde değil. Carol, ‘E.T.’nin kurgusunu üstlendiğinde bunu çok para kazanacak diye yapmadı. Onun güzeline giden bu yaratığın aileleri tarafından ihmal edilen çocukları teselli etmesi fikriydi. Ben de ‘Ordinary People’ yahut güldürü cinsindeki ‘Bugün Aslında Dündü / Groundhog Day’de çalıştım zira bence bunlar aile, bağlar ve kimlik üzerine sinemalardı. Birden fazla büyük Amerikan sineması aile üzerinedir, dünya sinemasında da değerli. İzlediğim birkaç Türkiye üretimi sinemada, bilhassa de Nuri Bilge Ceylan sinemalarında mesela, kardeşler ortasındaki alakalar, arkadaşlar ortasındaki bağlar, kimlik sorunları ve kimlik krizleri işleniyor. Ben, bu çeşit sinemaları seviyorum. Soruda saydığınız sinemalar de çok şahsî sinemalar mesela.
‘İnsani olan değişim daha önemli’
#metoo hareketi ve Akademi üyelerinde çoksesliliğe alan açma eforunu düşündüğünüzde, sizce Hollywood’da bir değişim kapıda mı?
Evet. Ben insani seviyede olan değişimlere teknolojik değişimlerden daha çok değer veriyorum. Çeşitliliğe ve çekilen bütün acıları takip eden bayanların ve azınlıkların hürmet görmesine dair bilince paha veriyorum. Carol’la 48 yıldır evliyiz. Onun bir bayan olarak kesimde hürmet görmesi için çaba verdik, 1970 ve 1980’lerde. Sessiz sinema devrinde kurgucuların büyük kısmı bayandı lakin bu türlü kalmadı. Carol 1970’lerde mesleğe başladığında bayan kurgucuların sayısı bir elin parmaklarını geçmezdi. Bütün bu değişimler bence çok değerli.
‘Sinemanın geleceği şu an cıva gibi’
Akademi’de ‘filmin geleceği’ isimli bir komite var. Bu komite ne sonuç çıkardı? ‘Streaming’ platformlarının gelişimi düşünüldüğünde bilinmeyen bir gelecek var güya.
Gösterim ve dağıtım alanlarında çok büyük bir değişimin ortasındayız ve gelecek nitekim bilinmeyen. Bir görünümün ortasındayken görüntüyü göremezsiniz, ona benziyor şu an. Yüksek bir yere çıkıp bakmak lazım. Akademi yöneticileri iki ay evvel bir değişiklik yapmamaya karar verdi. Zira hâlâ görünümün ortasındayız. Bu komitede şunu gördük: Sinemanın geleceği şu an cıva üzere. Değişim yapmak için yanlışsız vakit değil. Netflix, ‘streaming’ platformu ancak Hollywood’da bir sinema salonu satın aldılar. Artık ‘Roma’ üzere saygın sinemalarını burada gösteriyorlar. Bunun sonradan platforma getireceği avantajları ve perdenin ehemmiyeti üzere problemleri görebiliyorlar. Öbür yandan perdeyle özdeşleşen Disney, Paramount üzere stüdyolar, ‘streaming’ platformları kuruyorlar.